Γυναίκες της Πίνδου: Οι Άγνωστες Ηρωίδες

*scroll down for English*

Μερικές σκέψεις για τη σημερινή ημέρα με αφορμή ένα πρόσφατο πέρασμά μου από το επιβλητικό μνημείο της Γυναίκας του Ζαγορίου στην Πίνδο.

Η 8η Μαρτίου είναι μια ημέρα αφιερωμένη στις γυναίκες όλου του κόσμου, στις αγωνίστριες της ζωής, της ισότητας, της ελευθερίας. Είναι ίσως και μια ευκαιρία να σκεφτούμε εκείνες που η ιστορία συχνά αφήνει στη σκιά. Όταν μιλάμε για πόλεμο, επανάσταση, για αγώνες και θυσίες, το μυαλό μας πηγαίνει αυτόματα σε εικόνες γενναίων ανδρών, ικανών στρατηγών, ανυπέρβλητων ηρώων που πολέμησαν για την ελευθερία. Υπάρχουν, όμως, κι άλλες μορφές ηρωισμού, σιωπηλές, στο παρασκήνιο, ταπεινές αλλά εξίσου δυνατές. Ανάμεσά τους, οι γυναίκες της Πίνδου, οι αφανείς ηρωίδες του 1940, που με αυταπάρνηση και θάρρος έγραψαν τη δική τους σελίδα στο έπος της αντίστασης.

Όταν ξέσπασε ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος, αυτές οι γυναίκες – απλές χωρικές, μανάδες, σύζυγοι, αδερφές – έγιναν το σιωπηλό στήριγμα του ελληνικού στρατού στα δύσβατα βουνά της Ηπείρου. Ο ελληνικός στρατός είχε επιτάξει όλα τα άλογα της περιοχής και έτσι η μεταφορά εφοδίων και τραυματιών γινόταν μόνο με τα γαϊδουράκια, τα οποία φυσικά δεν ήταν αρκετά. Οι γυναίκες, τότε, ανέλαβαν δράση. Μετέφεραν πυρομαχικά, τρόφιμα, νερό και τραυματίες μέσα από χαράδρες, μονοπάτια και γκρεμούς, κάτω από ακραίες καιρικές συνθήκες. Έπλεκαν ασταμάτητα μάλλινα ρούχα για τις ανάγκες του στρατού, ενώ πολλά νεαρά κορίτσια γράφτηκαν εθελόντριες στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό και έγιναν νοσοκόμες.

Ταυτόχρονα, στήριζαν το ηθικό των στρατιωτών, τους έδιναν κουράγιο με ένα ζεστό χαμόγελο, μια κουβέντα, ένα τραγούδι. Σε πολλές περιπτώσεις, όταν χρειαζόταν, πήραν όπλα στα χέρια τους και πολέμησαν δίπλα στους άντρες.

Με αυτές τους τις πράξεις προκάλεσαν τον παγκόσμιο θαυμασμό, καθώς θεωρούταν αδιανόητο για εκείνη την εποχή οι γυναίκες να είναι ικανές να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες του πολέμου και στις ακραίες καιρικές συνθήκες.

Ένα τραγούδι που γράφτηκε γι' αυτές τις γυναίκες λέει: 

"Γυναίκες Ηπειρώτισσες...

μέσα στα χιόνια πάνε κι οβίδες κουβαλάνε.... 

Θεέ μου, τι τις πότισες και δεν αγκομαχάνε…;"

Σήμερα, προς τιμήν αυτών των γυναικών, το μνημείο της Ζαγορίσιας Γυναίκας της Πίνδου στέκει στην είσοδο του καταπράσινου κάμπου των Ασπραγγέλων. Όπως φανερώνει το όνομά του, είναι αφιερωμένο στη μνήμη των γυναικών του Ζαγορίου. Το άγαλμα φιλοτεχνήθηκε και τοποθετήθηκε στην κορυφή του λόφου μισό αιώνα μετά το έπος του '40, το 1993. Το ύψος του είναι 6 μέτρα, ενώ το βάρος του 1,7 τόνοι! Με βλέμμα αποφασιστικό, φορτωμένη με προμήθειες και πόνο, συμβολίζει τη δύναμη, την αυταπάρνηση και την αντοχή της Ελληνίδας. Είναι μια υπενθύμιση πως η ιστορία γράφεται όχι μόνο από τα όπλα, αλλά και από την ακατάβλητη θέληση αυτών που βρίσκονται πίσω από τις γραμμές της μάχης.

Την Ημέρα της Γυναίκας, ας θυμηθούμε αυτές τις γυναίκες, αλλά και όλες όσες έχουν προσφέρει και ακόμα προσφέρουν σε όλα τα “μέτωπα”, πολεμικά και μη, σε όλες τις εποχές, σε όλες τις κοινωνίες. Και ας αναλογιστούμε: πώς θα ήταν τα πράγματα αν τελικά οι γυναίκες δεν άφηναν ποτέ τα σπίτια και την κουζίνα τους; Ο κόσμος θα ήταν ο ίδιος; Δεν νομίζω…

Women of Pindus: The silent Heroines of 1940

Some thoughts for the day, occasioned by a recent visit of the monument honouring the women of Pindus...

March 8th is a day dedicated to women around the world—the fighters of life, equality, and freedom. But it is also an opportunity to remember those whom history often leaves in the shadows. When we think of war, revolution, struggles, and sacrifices, our minds automatically conjure images of brave men, skilled generals, and legendary heroes who fought for freedom. However, there are other forms of heroism—silent, behind the scenes, humble yet equally powerful. Among them were the Women of Pindus, the unsung heroines of 1940, who with self-sacrifice and courage wrote their own chapter in the epic of resistance.

When the Greco-Italian War broke out, these women—simple villagers, mothers, wives, sisters—became the silent backbone of the Greek army in the rugged mountains of Epirus. The Greek army had requisitioned all the region’s horses, so the transport of supplies and the wounded relied only on donkeys, which were not nearly enough. The women then took action. They carried ammunition, food, water, and wounded soldiers through ravines, mountain paths, and cliffs, enduring extreme weather conditions. They also tirelessly knitted woolen clothing for the troops, while many young girls volunteered as nurses for the Hellenic Red Cross.

At the same time, they boosted the morale of the soldiers, offering them encouragement with a warm smile, a kind word, or even a song. In many cases, when needed, they even took up arms and fought alongside the men.

Their actions earned worldwide admiration, as it was considered unthinkable at the time that women could withstand the hardships of war and the brutality of the conditions.

A song written about these women says: "Women of Epirus walk through the snow, Carrying shells, My God, what have You given them, That they do not falter..."

Today, in their honor, the Monument of the Zagorian Woman of Pindus stands at the entrance of the green plain of Asprangeloi. As its name suggests, it is dedicated to the memory of the women of Zagori. The statue was sculpted and placed on the hilltop in 1993, half a century after the epic of '40. It stands 6 meters tall and weighs 1.7 tons! With a determined gaze, burdened with supplies and pain, it symbolizes the strength, self-sacrifice, and resilience of the Greek woman. It serves as a reminder that history is not only written by weapons but also by the unyielding will of those behind the front lines.

On International Women’s Day, let us remember these women, and all those who have contributed and continue to contribute on all "battlefields"—wartime and otherwise—throughout history and across societies. And let us ask ourselves: what would the world be like if women had never left their homes and kitchens? Would it be the same? I don’t think so...